ამჟამად მსოფლიოში COVID-19-ის საწინააღმდეგო ასზე მეტ ვაქცინაზე მიმდინარეობს მუშაობა, მაგრამ მეცნიერთა ცნობით, უკვე გამოჩნდა მათ შორის პირველი, რომელმაც ცხოველები, კონკრეტულად კი რეზუსი მაკაკები ახალი კორონავირუსით ინფიცირებისგან დაიცვა. ვაქცინა ძველი ფორმულის მიხედვით არის შექმნილი, ანუ შედგება ვირუსის ქიმიურად ინაქტივირებული ვერსიისგან; მაიმუნებში მას რაიმე აშკარა გვერდითი ეფექტები არ აღმოაჩნდა და შესაბამისად, 16 აპრილს ადამიანებზე ცდები დაიწყო.

ვაქცინა პეკინში ბაზირებულმა კერძო ჩინურმა კომპანია Sinovac Biotech-მა შექმნა. მკვლევრებმა რვა რეზუს მაკაკა მაიმუნს მისი ორი სხვადასხვა დოზა მისცეს. სამი კვირის შემდეგ, ჯგუფმა მაიმუნებს ფილტვებში, ტრაქეაში ჩადგმული მილებით COVID-19-ის გამომწვევი კორონავირუსი, SARS-CoV-2 შეუყვანეს. აღმოჩნდა, რომ მათ სრულფასოვანი ინფექცია არ განუვითარდათ.

საუკეთესო შედეგი აჩვენეს იმ მაიმუნებმა, რომლებსაც ვაქცინის დიდი დოზა ჰქონდათ გაკეთებული — ვირუსის შეყვანიდან შვიდი დღის შემდეგ, მკვლევრებმა ვერც ერთი მათგანის ხახასა და ფილტვებში ვირუსის კვალი ვერ იპოვეს. იმ მაიმუნებს კი, რომლებსაც ვაქცინის დაბალი დოზა ჰქონდათ გაკეთებული, უმცირესი ვირუსული კვალი დაუფიქსირდათ, მაგრამ ინფექციას ორგანიზმი სრულიად აკონტროლებდა. ამის შესახებ Sinovac-ის მკვლევართა ჯგუფი რეცენზირებამდელ სერვერ bioRxiv-ზე გამოქვეყნებულ კვლევაში იუწყება. ამის საპირისპიროდ, ოთხ საკონტროლო მაიმუნს სხეულის რამდენიმე ნაწილში განუვითარდა ვირუსული რნმ-ის მაღალი დონე და მწვავე პნევმონია. Sinovac-ის დირექტორის, მენგ ვენინგის განცხადებით, ასეთი შედეგები მიუთითებს, რომ ვაქცინა ადამიანებშიც იმუშავებს.

„მე ის მომწონს. ძველი სკოლაა, მაგრამ მაინც მუშაობს. ყველაზე მეტად კი ის მხიბლავს, რომ ასეთი ვაქცინის დამზადება შეუძლია ვაქცინების ძალიან ბევრ მწარმოებელს, მათ შორის საშუალო და დაბალშემოსავლიან ქვეყნებშიც“, — ამბობს სტატუს-მოხსენების თანაავტორი, მაუნთ-სინაის აიკაჰნის სამედიცინო სკოლის ვირუსოლოგი ფლორიან კრამერი.
თუმცა, პიტსბურგის უნივერსიტეტის მკვლევარი დუგლას რიდი, რომელიც ვაქცინების შექმნაზე მუშაობს და პარალელურად პასუხისმგებელია COVID-19-ის ვაქცინის მაიმუნებზე გატესტვაზე, ამბობს, რომ ჩინეთში გატესტილ ცხოველთა რაოდენობა საკმაოდ მცირე იყო იმისათვის, რათა სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი შედეგები დაედო. მისი ჯგუფი ამზადებს მოხსენებას, რომელშიც ისინი შეშფოთებას გამოთქვამენ Sinovac-ის ჯგუფის მიერ ცხოველებში ახალი კორონავირუსის შეყვანის მეთოდზე, რადგან ამ მეთოდმა შეიძლება გამოიწვია ცვლილებები, რომლებიც ადამიანზე გამოყენების შემთხვევაში ვითარებას სრულიად სხვა მიმართულებით წაიყვანდა.

კიდევ ერთი საკითხია ისიც, რომ SARS-CoV-2 მაიმუნებში ისეთ მწვავე სიმპტომებს არ იწვევს, როგორც ადამიანებში. თუმცა, Sinovac-ის მეცნიერები კვლევაში წერენ, რომ „ჯერ ძალიან ადრეა საუკეთესო მოდელი ცხოველის განსაზღვრა SARS-CoV-2-ის კვლევისთვის“, მაგრამ იქვე შენიშნავენ, რომ არავაქცინირებული რეზუსი მაკაკებისთვის შეყვანილმა ვირუსმა „გაიმეორა COVID-19-ის მსგავსი სიმპტომები“.

კვლევის შემაშფოთებელი შედეგია ისიც, რომ ნაწილობრივი დაცვა შეიძლება, სახიფათო იყოს. მონათესავე კორონავირუსების, SARS-CoV-ისა და MERS-ის საწინააღმდეგო ვაქცინებით ცხოველებზე ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ როდესაც მათ პათოგენები შეუყვანეს, ანტისხეულების დაბალმა დონემ შეიძლება გამოიწვიოს არასწორი იმუნური პასუხები, გააძლიეროს ინფექცია და მათ ფილტვებში გამოიწვიოს პათოლოგია. თუმცა, Sinovac-ის ჯგუფმა ფილტვების დაზიანების ნიშნები ვერ იპოვა იმ ვაქცინირებულ ცხოველებში, რომლებსაც ანტისხეულების შედარებით დაბალი დონე გამოუმუშავდათ. რიდის თქმით, ეს ფაქტი ამცირებს შიშებს ე. წ. ვაქცინის გაძლიერების შესახებ, თუმცა, საჭიროა კიდევ უფრო მეტი კვლევა.

როგორც ამ ეტაპზე ჩანს, SARS-CoV-2 მუტაციებს ნელა აგროვებს; მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი ვარიანტი შეიძლება ვაქცინისთვის გამოწვევა აღმოჩნდეს. სინჯარაში ჩატარებულ ექსპერიმენტში, Sinovac-ის მკვლევრებმა ერთმანეთში შეურიეს ვაქცინირებული მაიმუნების, ვირთხებისა და თაგვებისგან აღებული ანტისხეულები და ვირუსის შტამები, რომლებიც COVID-19-ის პაციენტებისგან აიღეს ჩინეთში, იტალიაში, შვეიცარიაში, ესპანეთსა და გაერთიანებულ სამეფოში. აღმოჩნდა, რომ ანტისხეულებმა მძლავრად გააუვნებელყვეს ყველა შტამი, რომლებიც, როგორც მკვლევრები შენიშნავენ, „ფართოდ არის მიმოფანტული ფილოგენეტიკურ ხეხე“.

„ეს კი გვაძლევს ძლიერ მტკიცებულებას, რომ ვირუსი მუტაციას იმ გზით არ განიცდის, რომ ის COVID-19-ის ვაქცინის წინააღმდეგ რეზისტენტული გახდეს“, — დაწერა ტვიტერზე ორეგონის ჯანდაცვისა და მეცნიერებათა უნივერსიტეტის იმუნოლოგმა მარკ სლიფკამ.

Sinovac- ვაქცინების გამოცდილი მწარმოებელია. ის უკვე აწარმოებს ინაქტივირებული ვირუსით დამზადებულ ვაქცინებს ხელის, ფეხისა და პირის ღრუს დაავადებების წინააღმდეგ; ასევე შექმნილი აქვს A და B ჰეპატიტების, H5N1 გრიპისა და ფრინველის გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინები. თუმცა, კომპანიის დრექტორი მენგ ვენინგი ამბობს, რომ მათ ვაქცინის მაქსიმუმ 100 მილიონი დოზის წარმოება შეუძლიათ და თუკი COVID-19-ის საწინააღმდეგო მათმა ვაქცინამ ადამიანებზე ცდებში უსაფრთხოობა და ეფექტიანობა დაამტკიცა, წარმოების გაზრდის მიზნით, დასჭირდებათ ვაქცინების სხვა მწარმოებლებთან პარტნიორობა.

მაიმუნებზე დასრულებული ცდის შემდეგ, ამჯერად კომპანიამ ცდები ადამიანებზე დაიწყო, ძიანსუს პროვინციაში, შანხაის ჩრდილოეთით. უსაფრთხოებისა და იმუნური პასუხების გასარკვევ ცდაში 144 მოხალისე მიიღებს მონაწილეობას. თანაბარი რაოდენობის მონაწილეებს გაუკეთებენ ვაქცინის მაღალ და დაბალ დოზას, ასევე პლაცებოს. მიუხედავად იმისა, რომ როგორც წესი, პლაცებოს ცდების I ფაზაში არ იყენებენ, მენგის თქმით, მისი გამოყენება იმის უკეთესად შეფასების საშუალებას მოგვცემს, იწვევს თუ არა ვაქცინა რაიმე სახიფათო გვერდით მოვლენებს. ცდების მეორე ფაზის დაწყებას კომპანია მაისის შუა რიცხვებში იმედოვნებს; მეთოდი იგივე იქნება, მაგრამ ამჯერად, ცდაში 1000-ზე მეტი ადამიანი მიიღებს მონაწილეობას და მისი შედეგები ივნისის ბოლოს გახდება ცნობილი.

მენგის განცხადებით, თუ ყველაფერი კარგად წავიდა, Sinovac-ი დაიწყებს ტრადიციულ მესამე, ეფექტიანობის გამოსაცდელ ფაზას, რომლის ფარგლებშიც ვაქცინას და პლაცებოს ათასობით ადამიანს გაუკეთებენ. კომპანია ასევე განიხილავს, რომ შეუერთდეს ვაქცინების საერთაშორისო ცდებს, რასაც ორგანიზებას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია უწევს. გამომდინარე იქიდან, რომ ვირუსის გადადების მაჩვენებელი ჩინეთში უკვე ძალიან დაბალია, კომპანია მიიჩნევს, რომ ეფექტიანობის ცდების ჩატარება კარგი იქნება იმ ქვეყნებშიც, რომლებსაც ვირუსი ახლა მწვავედ უტევს.

მენგი აღნიშნავს, რომ ეფექტიანობის შესახებ უფრო მეტი მონაცემის მისაღებად და ადამიანთა დასახმარებლად, ცდების I და II ფაზების დასრულების შემდეგ Sinovac-მა შეიძლება მიმართოს ჩინეთისა და სხვა ქვეყნების მარეგულირებელ სააგენტოებს, რათა ვაქცინის გადაუდებელი გამოყენების უფლება მისცენ იმ ადამიანებში, რომელთა დაინფიცირების რისკიც ყველაზე მაღალია, მაგალითად, მესაზღვრეები, პოლიციელები თუ სამედიცინო პერსონალი. აღსანიშნავია, რომ 2018 წელს კონგოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ ფართოდ დაიწყო ებოლას ექსპერიმენტული ვაქცინის გამოყენება, რომელიც მარეგულირებლების მიერ ჯერ დამტკიცებულიც არ იყო; მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ ამ ვაქცინამ ებოლას ეპიდემია თითქმის დაამარცხა. ვაქცინა მარეგულირებლემბა ოფიციალურად 2019 წლის ნოემბერში დაამტკიცეს.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ცნობით, 23 აპრილს ადამიანებზე ცდების ფაზაში შევიდა ექვსი სხვა ვაქცინაც, ამასობაში კი მუშაობა მიმდინარეობს 77 სხვა ვაქცინაზეც. ამ ვაქცინათა უმეტესობა გენური ინჟინერიის თანამედროვე ხელსაწყოებს იყენებს და მათგან მხოლოდ ოთხია დაფუძნებული ძველებურ, ინაქტივირების ტექნოლოგიაზე. თუმცა, როგორც მენგი აღნიშნავს, საბოლოოდ მთავარია, ვაქცინა უსაფრთხო და ეფექტიანი იყოს და მისი შექმნის მეთოდს მნიშვნელობა არ აქვს.

„ჩვენ არავის ვედრებით. ახლა პანდემია მძვინვარებს და ყველაზე მნიშვნელოვანი ვაქცინის შექმნაა, აღარ აქვს მნიშვნელობა, რა სახის ვაქცინაა, როგორ არის დამზადებული, მთავარია, ის რაც შეიძლება მალე დამზადდეს და იყოს უსაფრთხო და ეფექტიანი“, — ამბობს Sinovac-ის დირექტორი მენგ ვენინგი.

მომზადებულია sciencemag.org-ის მიხედვით.